Sỏi Mật

Sỏi mật là bệnh lý tương đối phổ biến, có thể điều trị triệt để nếu được phát hiện sớm. Nếu chủ quan, xem nhẹ những biểu hiện ban đầu của bệnh, người bệnh có thể sẽ phải đối mặt với hàng loạt các biến chứng như viêm túi mật, nhiễm trùng máu, thậm chí gây nguy hiểm tới tính mạng.

Sỏi mật là gì?

Sỏi mật được hình thành do sự kết tinh của các thành phần có trong dịch mật như: Bilirubin, muối mật và cholesterol. Những viên sỏi này tồn tại ở dạng tinh thể rắn, có thể cứng như đá nhưng đôi khi nhầy như bùn.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, có khoảng 10-15% người trưởng thành trên toàn cầu bị sỏi mật. Tính riêng tại Mỹ, bệnh lý này ảnh hưởng tới 20-25 triệu người mỗi năm. Ước tính ngành y tế Mỹ phải chi trả khoảng 6,2 tỷ USD/năm cho việc thăm khám, điều trị các vấn đề liên quan đến sỏi túi mật của người dân.

Có những loại sỏi mật nào?

Sỏi mật được kết tinh từ chính các thành phần có trong dịch mật. Do vậy, người ta chia sỏi túi mật thành 3 loại như sau:

• Sỏi cholesterol: Thành phần chủ yếu là cholesterol với hàm lượng trên 70%. Đây là loại sỏi thường gặp nhất, có màu vàng, được hình thành từ lượng cholesterol dư thừa nhưng không được dịch mật hòa tan.
• Sỏi sắc tố (sỏi bilirubin): Chứa thành phần chính là bilirubin. Khi hàm lượng bilirubin có trong dịch mật quá cao sẽ kết hợp với canxi rồi hình thành nên nhân sắc tố. Lâu dần, chúng kết tinh và tạo thành các viên sỏi với đủ màu sắc, kích thước cũng như hình dạng.
• Sỏi hỗn hợp: Là loại sỏi chứa 30-70% cholesterol trong thành phần, còn lại là bilirubin.

Nguyên nhân gây sỏi mật

Theo các bác sĩ chuyên khoa Thận – Tiết Niệu, nguyên nhân sỏi mật có rất nhiều. Trong đó, chia thành các nhóm nguyên nhân chính như sau:

Do bệnh lý về gan, béo phì, tiểu đường

Các bệnh lý gây rối loạn mỡ máu, khiến hàm lượng cholesterol tăng đột biến cũng có thể là nguyên nhân gây sỏi mật. Các bệnh lý có thể kể đến như:

• Bệnh tiểu đường: Ở các bệnh nhân tiểu đường, hàm lượng chất béo trung tính cao hơn bình thường. Đây là nguyên nhân hình thành sỏi mật phổ biến.
• Béo phì: Thừa cân, béo phì là nguyên nhân trực tiếp gây ra các vấn đề về rối loạn mỡ máu. Điều này làm tăng hàm lượng cholesterol, từ đó hình thành nên sỏi túi mật.
• Các bệnh về máu: Đối với những bệnh nhân mắc bệnh về máu, hồng cầu có thể bị phá hủy từ đó làm tăng lượng bilirubin trong dịch mật. Khi hàm lượng bilirubin quá lớn có thể kết hợp với canxi và hình thành nên sỏi.
• Các bệnh về gan: Bệnh xơ gan, viêm gan, gan nhiễm mỡ, men gan tăng cao… làm giảm chất lượng dịch mật, tạo điều kiện cho sỏi hình thành.

Do chế độ ăn uống thiếu khoa học

Chế độ ăn uống thiếu khoa học, quá nhiều chất hoặc không đủ chất cũng có thể là nguyên nhân khiến sỏi mật hình thành. Cụ thể như sau:

• Nạp vào cơ thể quá nhiều thực phẩm gây hại cho gan, mật như chất béo bão hòa, muối,…
• Uống quá ít nước, không đảm bảo đủ 1,5l nước mỗi ngày. Điều này khiến cho các chất cặn bã lắng đọng, lâu dần hình thành nên sỏi, nhất là sỏi bùn túi mật.
• Quá lạm dụng các loại đồ uống có cồn, chất kích thích như rượu, bia,… chúng là tác nhân phá hủy mạnh mẽ tế bào gan, mật.

Do tâm lý, thói quen sinh hoạt

Theo các bác sĩ, việc thường xuyên lo âu, căng thẳng sẽ làm giảm chất lượng dịch mật. Điều này trực tiếp thúc đẩy quá trình kết tinh chất rắn ở túi mật diễn ra nhanh hơn, tạo nên các viên sỏi cứng khiến người bệnh đau đớn và mệt mỏi.

Đồng thời, việc ngồi nhiều, không thường xuyên vận động cũng có thể khiến dịch mật ứ trệ, tăng nguy cơ cholesterol kết tủa. Đây được xem là một trong những nguyên nhân gây sỏi mật chủ yếu, khi sỏi đi vào ống mật sẽ gây đau đớn và nhiều biến chứng nguy hiểm khác cho bệnh nhân.

Các triệu chứng của bệnh sỏi mật

Thống kê cho thấy, có tới hơn 80% bệnh nhân bị sỏi không xuất hiện triệu chứng. Ở một số bệnh nhân có thể bắt gặp các dấu hiệu tương đối mơ hồ như đắng miệng, họng khô, chán ăn, buồn nôn,… nên thường bị lầm tưởng là những bệnh lý khác.

Ở 20% bệnh nhân còn lại, triệu chứng sỏi mật chỉ được nhận biết khi bệnh bắt đầu có biến chứng và ít nhiều ảnh hưởng tới sức khỏe bệnh nhân. Thường thì bệnh gây ra các triệu chứng:

• Đau bụng: Các cơn đau này thường xuất hiện sau khi người bệnh ăn món ăn nhiều dầu mỡ. Thậm chí, tình trạng đau bụng có thể xuất hiện đột ngột vào ban đêm khiến bệnh nhân trằn trọc mất ngủ. Cơn đau có thể bắt đầu tại vị trí hạ sườn phải sau đó lan rộng ra bả vai phải rồi toàn bộ phần lưng. Hiện tượng đau sỏi mật có thể gây ra cảm giác đau âm ỉ, đôi khi là đau dữ dội trong vài giờ, trầm trọng hơn là vài ngày.
• Sốt cao, cảm giác ớn lạnh: Khi mật có sỏi, bệnh nhân có thể bị đau bụng kèm theo sốt và ớn lạnh do đường mật, túi mật bị viêm. Các cơn sốt có thể xuất hiện trước hoặc sau cơn đau rồi kéo dài trong vài giờ nhưng cũng có thể diễn ra trong vài tuần, vài tháng.
• Da vàng vọt: Ở người bệnh sỏi mật, tình trạng vàng da, vàng mắt có thể xuất hiện sau các cơn sốt khoảng 1-2 ngày, kèm theo đó là triệu chứng ngứa ngáy, nước tiểu vàng đậm. Thông thường, dấu hiệu vàng da sẽ lâu biến mất hơn sốt và các cơn đau.

Ngoài các triệu chứng kể trên, người bệnh cũng có thể cảm thấy buồn nôn, cơ thể mệt mỏi khó chịu. Thậm chí là tình trạng chướng bụng, khó tiêu cũng thường xuyên làm phiền bệnh nhân hơn.

Bệnh sỏi mật đau ở đâu?

Các cơn đau âm ỉ, đôi khi đau thành từng cơn là những biểu hiện đặc trưng nhất của bệnh sỏi mật. Tuy nhiên, do chủ quan và chưa có nhiều kiến thức, đôi khi bệnh nhân lại lầm tưởng đây là triệu chứng của bệnh dạ dày hoặc vấn đề tiêu hóa nào đó.

Thực tế, các cơn đau sỏi mật thường xuất hiện ở vị trí hạ sườn phải và thượng vị. Ở một số bệnh nhân, tình trạng đau nhức còn có thể xuất hiện ở vai phải rồi lan rộng ra sau lưng.

Những đối tượng có nguy cơ cao bị sỏi mật

Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh lý này, tuy nhiên bệnh lại ít phổ biến hơn ở những người trẻ tuổi. Thống kê của WHO cho thấy, tỷ lệ nam giới và nữ giới mắc bệnh sỏi tiết niệu này lần lượt là 20% và 40%. 

Các đối tượng có nguy cơ cao bị sỏi mật gồm:

• Nữ giới: Tỷ lệ  nữ giới mắc có sỏi mật thường cao hơn nam giới do cơ thể nữ giới luôn sản sinh ra lượng lớn estrogen. Loại hormone này có tác động mạnh mẽ khiến gan tăng cường sản xuất cholesterol làm dịch mật giảm chất lượng, tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Người thừa cân béo phì: Những đối tượng có chỉ số BMI lớn hơn 25 có nguy cơ cao bị sỏi mật.
• Người từ 40 tuổi trở lên: Những đối tượng có tuổi tác càng cao thì nguy cơ bị sỏi mật càng lớn.
• Đối tượng mắc bệnh rối loạn tiêu hóa: Làm cho cơ thể hấp thu muối mật kém, từ đó tăng nguy cơ hình thành sỏi túi mật.
• Người làm văn phòng, người ít vận động: Vận động ít khiến dịch mật ứ trệ, tăng cường tích tụ cholesterol, là nguyên nhân hình thành nên sỏi mật.
• Người bị táo bón kéo dài: Tình trạng này tạo điều kiện cho vi trùng đường ruột phát triển, gây ra các bệnh lý như viêm tá tràng, viêm ống mật, viêm túi mật khiến dịch mật lắng đọng và tạo thành sỏi.
• Đối tượng mắc bệnh về gan: Các bệnh lý như gan nhiễm mỡ, men gan tăng, xơ gan,… có thể khiến chất lượng dịch mật giảm sút, tạo điều kiện cho sỏi hình thành.
• Nữ giới đang mang thai: Những thay đổi về nội tiết tố khiến khả năng co bóp của túi mật suy giảm, tăng nguy cơ tạo sỏi.
• Phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai dài ngày: Thành phần của thuốc tránh thai làm estrogen hoạt động mạnh hơn, kích thích quá trình đào thải cholesterol trong dịch mật. 
• Người uống thuốc hạ mỡ máu: Thúc đẩy quá trình đào thải cholesterol trong dịch mật.

Ngoài ra, những người thường xuyên sử dụng các chất béo bão hòa, ăn ít rau xanh, những người nhịn ăn để giảm cân… cũng là những đối tượng có nguy cơ mắc bệnh sỏi mật cao hơn người bình thường.

Bệnh sỏi mật có nguy hiểm không?

Sỏi mật là một trong những bệnh tiết niệu phổ biến. Thống kê còn cho thấy, có khoảng 20% dân số thế giới sẽ bị sỏi mật ít nhất một lần trong đời. Khi không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm như:

• Vàng mắt, vàng da
• Nhiễm trùng túi mật, viêm túi mật cấp tính
•  Đường mật bị nhiễm trùng, viêm đường mật
• Nhiễm trùng máu
• Ung thư túi mật, viêm tụy
• Nhiễm trùng ổ bụng
• Thủng đường mật

Do vậy, để tránh gặp phải các biến chứng nguy hiểm này, ngay từ khi cơ thể có các triệu chứng nghi ngờ, người bệnh nên chủ động tìm gặp bác sĩ để được thăm khám và tư vấn.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:

• Mổ sỏi mật hết bao nhiêu tiền? Có nguy hiểm không? Bệnh viện nào tốt?

Phương pháp chẩn đoán

Hiện nay, hai phương pháp chẩn đoán sỏi mật được áp dụng phổ biến là xét nghiệm máu và siêu âm, chụp cắt lớp. Cụ thể như sau:

• Xét nghiệm máu: Thông qua việc phân tích công thức máu, bác sĩ có thể đánh giá chức năng gan và hàm lượng cholesterol trong máu của bệnh nhân. Căn cứ vào kết quả này, bác sĩ sẽ đưa ra kết luận về tình trạng sỏi mật một cách chính xác.
• Siêu âm, chụp cắt lớp: Phương pháp siêu âm chụp cắt lớp giúp chẩn đoán bệnh sỏi mật qua hình ảnh. Hình thức này hiện được áp dụng rộng rãi tại các bệnh viện, phòng khám chuyên khoa.

Biện pháp điều trị sỏi mật phổ biến hiện nay

Bệnh sỏi mật chữa như thế nào còn tùy thuộc vào thể trạng, vị trí sỏi của mỗi bệnh nhân. Căn cứ vào kết quả thăm khám lâm sàng, xét nghiệm máu cũng như hình ảnh siêu âm bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc, tán sỏi hoặc nội soi lấy sỏi. Bên cạnh đó, người bệnh cũng có thể kết hợp sử dụng một số liệu pháp dân gian và bài thuốc Đông y để giảm kích thước sỏi. 

Sử dụng các liệu pháp dân gian

Cách giảm đau sỏi mật bằng biện pháp dân gian là lựa chọn của nhiều người do đây là phương pháp lành tính, có thể sử dụng lâu dài mà ít gây tác dụng phụ cho sức khỏe. Cơ chế chung trong điều trị sỏi mật bằng liệu pháp dân gian là bào mòn sỏi, ngăn chặn sự hình thành các viên sỏi mới. 

Để loại bỏ sỏi, kìm hãm sự tăng kích thước của các viên sỏi, người bệnh có thể sử dụng một số biện pháp sau:

Đu đủ non hấp cách thủy:

Thành phần có trong đu đủ non có tác dụng bào mòn, từ từ thu nhỏ kích thước các viên sỏi rồi bài thải qua đường tiết niệu. Mẹo chữa sỏi mật bằng đu đủ xanh thực hiện như sau:

• Bước 1: Lấy một quả đu đủ non rửa sạch, cắt bỏ đầu và đuôi rồi loại bỏ hạt.
• Bước 2: Cho vài hạt muối vào trong quả đu đủ, sau đó đem hấp cách thủy cho tới khi chín mềm là có thể đem ra ăn. Duy trì đều đặn trong 1 tuần, mỗi ngày 1 quả để nhanh chóng bào mòn các viên sỏi.

Quả sung:

Sung là loại quả chứa nhiều vitamin A, B cùng hàm lượng lớn sắt, magie, cùng các axit hữu cơ. Khi các chất này đi vào cơ thể sẽ tác động mạnh mẽ vào sỏi, khiến sỏi nhanh chóng bị bào mòn và đẩy các cặn sỏi ra ngoài theo đường tiểu. Cách dùng quả sung trị sỏi mật như sau:

• Bước 1: Sung tươi đem thái miếng rồi phơi khô. Sau đó, đem sung đi sao vàng và hạ thổ.
• Bước 2: Sắc 200g sung khô với 400ml nước, đun cho tới khi còn 100ml.
• Bước 3: Uống hỗn hợp nước thu được sau mỗi bữa ăn. Thực hiện đều đặn trong vòng 2-3 tháng để đem lại hiệu quả tích cực.

Nước ép từ rau ngổ đồng:

Rau ngổ có tính mát, thanh nhiệt giải độc tốt, kháng khuẩn đường ruột hiệu quả. Do đó, nó được sử dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh về đường tiết niệu, trong đó có sỏi mật.

Cách sử dụng rau ngổ đồng trị sỏi như sau:

• Bước 1: Chuẩn bị một nắm rau ngổ đem rửa sạch, để cho ráo nước rồi xay nhuyễn, lọc bỏ bã.
• Bước 2: Thêm vào hỗn hợp 2 thìa mật ong rồi khuấy đều. Sử dụng nước ép rau ngổ vào buổi sáng khi bụng còn đói, kiên trì dùng trong 10-15 ngày.

Sử dụng các biện pháp Tây y

Cho đến nay, Tây y đang áp dụng nhiều biện pháp điều trị sỏi mật. Bao gồm cả sử dụng thuốc trị sỏi mật, tán sỏi ngoài cơ thể, thậm chí là phẫu thuật. Tùy thuộc vào tình trạng sỏi cũng như cơ địa của mỗi người mà bác sĩ sẽ có chỉ định phù hợp. Dưới đây là các phương pháp đang được Tây y lựa chọn:

• Uống thuốc tan sỏi: Thường được chỉ định cho các bệnh nhân có sỏi túi mật 6mm hoặc nhỏ hơn. Tuy nhiên, các loại thuốc này không được khuyến khích sử dụng.
• Tán sỏi ngoài cơ thể: Là biện pháp ít khi được chỉ định vì hiệu quả không cao mà còn có thể khiến người bệnh gặp phải các biến chứng nguy hiểm.
• Gắp sỏi mật qua đường miệng (ERCP): Được thực hiện bằng cách đưa ống nội soi túi mật vào miệng, sau đó đẩy sỏi xuống tá tràng để chúng theo phân ra ngoài.
• Phẫu thuật cắt túi mật bằng phương pháp nội soi: Được chỉ định khi sỏi có kích thước quá lớn, các vết rạch có đường kính 0,5-1cm sẽ được rạch trên thành bụng bệnh nhân. Thông qua các vết rạch bác sĩ đưa dụng cụ nội soi vào và cắt bỏ túi mật. Một ca phẫu thuật như vậy sẽ diễn ra trong khoảng 15-30 phút, người bệnh có thể phải nằm viện theo dõi 1-2 ngày sau mổ.

Bệnh sỏi mật ăn gì, kiêng gì?

Việc tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh, khoa học giúp kìm hãm sự gia tăng kích thước sỏi, đồng thời giúp bệnh nhân ngăn ngừa các biến chứng của bệnh. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, bệnh nhân sỏi mật nên tăng cường các nhóm thực phẩm sau:

• Các loại thực phẩm giàu chất xơ: Cà rốt, củ cải, súp lơ, rau cần tây, hoa atiso,… là các loại rau củ có lợi cho người bị sỏi mật. Bởi đây là những thực phẩm chứa lượng lớn chất xơ tự nhiên có lợi cho sức khỏe, rất dễ tiêu nên giảm bớt các áp lực cho gan và sự co bóp của túi mật.
• Các loại trái cây giàu vitamin: Cam, bưởi, táo, dừa,… rất giàu vitamin. Chúng cung cấp nguồn vitamin A và C dồi dào, củng cố hoạt động của hệ tiêu hóa, ngăn chặn nguy cơ tạo sỏi.
• Các loại hạt: Hạt óc chó, hạt điều, yến mạch, hạnh nhân,… đều là những loại hạt chứa chất béo có lợi, giúp đào thải hiệu quả các cholesterol có hại trong cơ thể.
• Nhóm các thực phẩm giàu lecithin: Đậu đen, mầm lúa mì, đậu đỏ, kiều mạch,… có tác dụng phân hủy các chất béo bão hòa cũng như cholesterol trong máu. 

Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần tránh sử dụng nhóm các thực phẩm sau:

• Nhóm các thức ăn chứa chất tạo sỏi: Trứng, sữa, các loại bánh sữa và sản phẩm làm từ trứng.
• Các món ăn giàu đạm, có hàm lượng lớn cholesterol cùng chất béo có hại như thịt đỏ, nội tạng động vật.
• Các loại gia vị gây kích ứng đường tiêu hóa như ớt, hạt tiêu, đồ ăn muối chua….
• Đường tinh chế có trong các loại bánh kẹo, nước ngọt…
• Các chất kích thích như rượu, bia vì chúng có thể gia tăng gánh nặng cho gan.

Làm gì để phòng tránh sỏi mật?

Theo khuyến cáo của bác sĩ, để phòng tránh bệnh sỏi mật mỗi người nên thực hiện các biện pháp sau:

• Thực hiện chế độ ăn uống khoa học, tăng cường bổ sung các loại rau xanh vào bữa ăn hằng ngày. Đồng thời cần hạn chế những chất béo có hại, ưu tiên sử dụng tinh dầu thực vật có trong các loại hạt.
• Mỗi ngày uống đủ 2 lít nước nhằm tăng cường đào thải độc tố, giảm nguy cơ lắng cặn hình thành nên sỏi.
• Không bỏ bữa sáng vì nếu bỏ bữa sáng, túi mật sẽ “đình công”, không co bóp làm dịch mật dư thừa, tăng nguy cơ hình thành sỏi mật.
• Thường xuyên tập thể dục, tham gia vận động nhẹ nhàng bằng việc đi bộ để cơ thể luôn trong trạng thái khỏe mạnh và ngăn ngừa nguy cơ tạo sỏi.
• Nên kiểm tra sức khỏe định kỳ để sớm phát hiện các bất thường về sức khỏe và kịp thời có biện pháp can thiệp.

Sỏi mật là bệnh lý thường gặp và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí là cướp đi sinh mạng của người bệnh nếu như không được phát hiện sớm. Do vậy, để bảo vệ sức khỏe mỗi người nên chủ động thăm khám khi có những dấu hiệu bất thường, đừng vì chủ quan mà gây nguy hại cho sức khỏe.

BÀI VIẾT HỮU ÍCH:

• Bị sỏi mật có uống được sữa đậu nành không? [BÁC SĨ GIẢI ĐÁP]
• Sỏi đường mật trong gan: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị